دعا؛ تکرار حرف‌های خوب در محضر خداوند

جمیله سیفی، رئیس مدرسه علوم انسانی، حکمت و تاریخ مجتمع عالی خواهران جامعه المصطفی العاملیه در خراسان، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: دعا، یکی از ضرورت‌ها و نیازهای انسان است، به‌ویژه در جامعه امروزی ما که انسان‌ها در فضایی متحیر و سرگردان قرار گرفته‌اند، بهترین راهکاری که می‌تواند انسان را به آرامش واقعی برساند، ارتباط با خدا و دعا است.

وی افزود: دعا، از جمله اموری است که خداوند، بندگان خود را به آن امر کرده است و این موضوع، نشان‌دهنده ضرورت مسئله است، چنانکه در آیه 60 سوره «غافر» آمده «… ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ…؛ مرا بخوانید تا دعای شما را مستجاب کنم» که در آن علاوه بر نیاز بشر، غنای خداوند نیز نهفته است.

این مدرس تفسیر و حدیث گفت: در یک تعریف ساده، دعا تکرار حرف‌های خوب و بیان آرزوهای متعالی در محضر خداوند تبارک و تعالی است که خزائن آسمان‌ها و زمین در دست اوست و می‌تواند کلیدی باشد که انسان به این خزائن دست یابد. اگر به راستی به جایگاه پروردگار عالم و قدرت نامحدودش باور داشته باشیم و اینکه دعا ما را هم‌نشین الله می‌گرداند، دعاهایمان را از سطح مادیات و زندگی دنیایی بالاتر و فراتر خواهیم برد. در واقع دعا کردن، نوعی فعالیت و تلاش روحی در عالم معنوی است، در این تعریف به وسیله دعا می‌توان به منبع فیض الهی در فضای ماوراءالطبیعه ارتباط یافت.

سیفی بیان کرد: دعا، نوعی رشد و تکامل است که بستگی به میزان درک و شعور انسان‌ها دارد و تنها صرف خواندن اذکار نیست، بلکه سهم مفاهیم در استجابت دعا قابل توجه است، همچنین هرچه نیت در ارتباط خالص‌تر باشد، رشد و تکامل، بیشتر خواهد شد.

رئیس مدرسه علوم انسانی، حکمت و تاریخ مجتمع عالی خواهران جامعه المصطفی در خراسان در پاسخ به این پرسش که چگونه دعایی به استجابت نزدیک‌تر است، به تفکیک دو موضوع «استجابت» و «امر به اطاعت»، پرداخت و تصریح کرد: چنان‌که در آیه ۱۸۶ سوره مبارکه «بقره» آمده: «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنّي فَإِنّي قَريبٌ أُجيبُ دَعوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ فَليَستَجيبوا لي وَليُؤمِنوا بي لَعَلَّهُم يَرشُدونَ؛ و هنگامی که بندگان من، از تو درباره من سؤال کنند، (بگو:) من نزدیکم. دعای دعاکننده را، به هنگامی که مرا می‌خواند، پاسخ می‌گویم. پس باید دعوت مرا بپذیرند و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند و به مقصد برسند» آنچه به بنده امر شده دعا است، نکته اول در دعا برقراری ارتباط و آرامشی است که در پس برقراری این ارتباط ایجاد می‌شود. ارتباط با منبع فیض الهی و توجه به علم و قدرت الهی در دعا آثار مثبتی دارد، اما حکمت الهی است که استجابت یا عدم استجابت دعا را تعیین می‌کند. نکته بعدی این است که در دعا باید حالت تسلیم داشته باشیم. در تسلیم بنده، نوعی آزادی از تعلقات دنیوی و هوای نفس وجود دارد.

در دعا برای خداوند تعیین تکلیف نکنیم

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: نکته مهم‌تر در دعا این است که تعیین تکلیف برای خداوند با درخواست از خداوند بسیار متفاوت است، و دعا درخواست بنده از خداست و ما نباید در دعا برای خداوند تعیین تکلیف کنیم. بنابراین استجابت به خداوند واگذار شده است. در روایات آمده: «روز قيامت خداوند متعال می‌فرماید: ای بنده من، تو مرا خواندی و من اجابتت را به تأخير انداختم. اکنون ثواب و پاداش تو چنين و چنان است. پس مؤمن آرزو می‌کند که کاش هيچ دعايی از او در دنيا اجابت نمی‌شد، برای آن ثواب و پاداش نيک که می‌بیند». بنابراین باور به این موضوع که تأخیر یا عدم استجابت دعا به حکمت الهی وابسته است، اهمیت می‌یابد.  

وی درباره استاندارد دعا و اینکه از خدواند چه بخواهیم، بیان کرد: در فضای دعا، معمولاً از مواردی که جنبه روحانی زندگی ما را شکل می‌دهد، غافل می‌شویم. آنچه در آموزه‌های دینی ما دریافت می‌شود، اینکه دعا جزء رحمت الهی است، بنابراین چیزهایی از خداوند بخواهید که دیگران نتوانند به شما بدهند: «یسئلک ما لا یقدر علیه غیرک…، از تو مسئلت می‌کند، آنچه غیر تو بر آن قادر نیست». از جمله این موارد می‌توان به طول عمر، سلامتی و وسعت رزق اشاره کرد.

سیفی با اشاره به اینکه دعا، کلیدی است که به وسیله آن درهای نعمت الهی برای ما باز می‌شود، تصریح کرد: با توجه به آنچه از توصیه‌های قرآن و احادیث به دست‌ می‌آید، جایی برای نومیدی فرد مسلمان موحد نیست.

آیا دعا نقض قوانین هستی است؟

این مدرس حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا دعا با مقدرات الهی و سرنوشت از پیش نوشته انسان منافات دارد یا خیر، اظهار کرد: واگذاری استجابت به خداوند و تسلیم محض امر الهی بودن به همین موضوع مربوط می‌شود. بدین ترتیب که تسلیم بودن، تکلیف را از انسان ساقط می‌کند. چنانکه بسیاری از نظریه‌پردازان اروپایی برای رد مسئله دعا، گفته‌اند که استجابت دعا، منتهی به نقض قوانین هستی است، در پاسخ به این موضوع، باید دانست دایره قوانین طبیعی محدود به آنچه در عالم ماده برای انسان قابل درک است، نیست، همچنین ارتباطی که در حالت دعا میان انسان و خالق برقرار می‌شود و آرامش ناشی از آن، حالت پذیرشی در او برای هر آنچه خداوند برای او رقم می‌زند، به وجود می‌آورد. بنابراین نمی‌توان گفت نفس دعا اراده را از انسان می‌گیرد و یا اینکه موجب منفعل شدن انسان در زندگی می‌شود.

وی در پاسخ به این پرسش که «آیا دعا نافی تلاش است؟» با اشاره به اینکه رها کردن تلاش در اداره و مدیریت حیات مادی و معنوی با دعا سازگاری ندارد، بیان کرد: این موضوع یکی از محورهای مهم در دعا است، زیرا مبارزه با مشیت الهی است. چنانکه در آیه 29 سوره «الرحمن» خداوند می‌فراید: «يَسْأَلُهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ؛ هرکه در آسمان‌ها و زمین است همه از او حوائج خود را می‌طلبند و او هر روز به شأن و کاری در تکمیل و افاضه به خلق، بپردازد». بنابراین همه مأمور به دعا هستند و دعا نه تکیلفی را از انسان ساقط می‌کند و نه اراده و اختیار را از انسان می‌‎گیرد.

سیفی ادامه داد: این برداشت خطا از آن روی است که میان دعا و نفرین تمایز قائل نشویم، زیرا دعا، ارتباط با خداوند احسن الخالقین است که در آن بدی راه ندارد. دعا در این راستا به معنی آن است که هرچه خیر است در طبیعت باشد، بنابراین آنچه که حالت نفرین و نابودی دارد، در حوزه دعا نمی‌گنجد. در باور به نفس دعا و تعریف اصلی آن که ارتباط با خداوند است، نمی‌توان بد درخواست کرد، زیرا در قاموس پروردگار، بدخواهی وجود ندارد، هر آنچه هست، خیر است. رحمت الهی چونان خورشیدی است که گرمای آن فراگیر است.

این مدرس تفسیر و حدیث افزود: دعا تنها مختص نیازمندان و گرفتاران نیست، بلکه همه آنان که در عافیت و سلامت هستند، محتاج به دعا هستند، زیرا مصون از بلا نیستند، بنابراین دستور جامعی که برای دعا داده شده این است که نه تنها آن که گرفتار و نیازمند است، دعا کند، بلکه دعا برای همه انسان‌ها و در همه شرایط از کوچک‌ترین تا بزرگترین کارها تأکید شده است.

وی درباره استجابت زودهنگام یا با تأخیر برخی از دعاها، اظهار کرد: با توجه به گفته خداوند در آیه 60 سوره «غافر»: «وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ… و خدای شما فرمود که مرا با (خلوص دل) بخوانید تا دعای شما مستجاب کنم» جای شک ندارد، بنابراین هیچ دعایی نیست که به استجابت نرسد، اما زمان، مکان و شرایط استجابت دعا مشخص نیست، نکته مهم این است که بدانم چه می‌خواهم و اعتماد کامل به گره‌گشایی خداوند داشته باشم و برای اسباب و عوامل دنیویی نقشی جز آنچه خدا بخواهد، قائل نباشم.

سیفی به شروط استجابت دعا اشاره کرد و گفت: شرط نخست در استجابت دعا، اخلاص است، به این معنا که باور داشته باشیم که تنها خداوند می‌تواند من را از شرایطی که در آن قرار گرفته‌ام نجات دهد و اگر او بخواهد، اسباب و وسایل را فراهم می‌کند. دوم آنکه گفته شده در آغاز و انتهای دعا صلوت بر پیامبر(ص) فرستاده شود، به این معنا که دعایی که میان دو دعای مستجاب قرار گیرد، قطعاً مستجاب خواهد شد.

بلندهمتی در دعا

این مدرس حوزه و دانشگاه ادامه داد: از دیگر شروط استجابت دعا، همت، تلاش و سعی فراوان در جهت رسیدن به خواسته است، اینکه خود را با خواندن اذکاری در گوشه‌ای محصور کنیم و بدون هیچ تلاشی، توقع استجابت داشته باشیم، در هیچ یک از منابع دینی نیامده است.

وی افزود: تقوا به معنای انجام واجبات و ترک محرمات از دیگر شروط مهم و عملیاتی در زندگی و استجابت دعا است. اگر در متون دینی به استغفار به عنوان یکی از شرایط استجابت دعا اشاره شده، به این دلیل است که گاه به قول قدسی مشهدی: «توبه بر لب، سبحه بر کف، دل پر از شوق گناه/معصیت را خنده می‌آید ز استغفار ما…» که تنها با تقوا و دور بودن از محیط، گناه ممکن می‌شود.

سیفی بیان کرد: بنابراین استجابت دعا نیاز به فراهم آوردن بستری دارد که در آن خلوص دل، تقوا و دوری از گناه از شرایط اولیه است. استمرار در دعا، رعایت شرایط دعا در مکان‌ها و زمان‌های توصیه شده از دیگر نکات مهم در استجابت دعاست، از جمله قلب شکسته که خداوند تبارک و تعالی بسیار بر آن توجه دارد.

دعاهای عمومی‌تر، به استجابت نزدیک‌تر است

این مدرس حوزه و دانشگاه با اشاره به توصیه پیامبر اسلام بر عمومی بودن و شمول در دعا، بیان کرد: این موضوع به تقویت روحیه اجتماعی کمک می‌کند، نمونه بارز این گونه دعا در صحیفه سجادیه آمده است، دعا به‌ویژه در سیره امام سجاد(ع) یک سیره‌ تربیتی است و روحیه اجتماعی داشتن در دعا یکی از امتیازات و تفاوت‌های دین اسلام با سایر ادیان محسوب می‌شود. اگرچه ممکن است دعا در خلوت و نیمه شب به صورت فردی اجرا شود، اما به اذکار و ضمایر آن به شکل جمع گفته می‌شود. بنابراین در اسلام حتی دعا را به شکل جمعی و اجتماعی درآورده است تا بدین وسیله خواسته و ناخواسته وحدتی میان مسلمانان ایجاد کند.

سیفی به روایتی از پیامبر اکرم(ص) اشاره کرد و گفت: روزی مردی در حضور رسول خدا (ص) در مقام دعا عرض کرد: خدایا پیامبر (ص) را بیامرز مرا نیز بیامرز. حضرت فرمودند: چرا دور رحمت خدا را سنگ‌چین کردی؟ چرا فقط من و تو؟ هرگاه دعا می‌کنید به دعای خود عمومیت دهید که اجابت را حتمی می‌کند.

وی با اشاره به دعاهایی همچون دعای افتتاح، کمیل و…، بیان کرد: این‌گونه دعاها شامل مضامینی هستند که به اوقات خاصی ندارند و اگر در تمام طول سال آن را بخوانیم به حفظ آمادگی برای زیستن در جامعه ظهور کمک می‌کند و به ساختن شخصیت روحانی انسان کمک می‌کند، در رأس این ادعیه، صحیفه سجادیه قرار دارد.

این مدرس تفسیر و حدیث در پایان گفت: در دعایی از حضرت علی (ع) در نهج البلاغه می‌خوانیم: «ستایش خداوندی را سزاست که شبم را به صبح آورد بی‌ آنکه مرده یا بیمار باشم، … و نه از دین خدا روی گردانم، نه منکر پروردگار، نه ایمانم دگرگون». 

انتهای پیام