کرامت و افضلیت ذاتی انسان؛ دو موهبت عام الهی

به گزارش ایکنا، رهبر معظم انقلاب در دیدار فرماندهان و مسئولان سپاه پاسداران برای تبیین بیانات خود آیات زیادی از قرآن را مورد استناد قرار دادند و در این میان ایشان به آیه 70 سوره «اسرا» معروف به آیه «کرامت» برای دومین بار بعد از سخنرانی 12 آذر 1379 در جمع کارگزاران نظام  بار در دوران زعامت خود استناد کرده و فرمودند: «نظام اسلامی معتقد به کرامت انسان است؛ انسان بماهو انسان، نه انسان فلان منطقه، انسان فلان نژاد، انسان فلان رنگ. وَ لَقَد کَرَّمنا بَنی آدَم‌؛ ما بنی آدم را تکریم کردیم؛ این قرآن است؛ سیاهِ منطقه‌ سیاه‌پوست هم «بَنی آدَم» است؛ هیچ فرقی ندارد. این منطقِ تبعیضی که غربی‌ها این منطق را به شکل فضاحت‌باری گسترش دادند و عمل کردند و تا امروز هم دارند ادامه میدهند، صد درصد ضدّ قرآن و ضدّ اسلام است؛ نظام اسلامی با این مخالف است. خب شما می‌خواهید آمریکا، که هنوز که هنوز است بعد از گذشت دویست سیصد سال،‌ سیصد چهارصد سال از آغاز ورود غربی‌ها به آمریکا، [که] هنوز مسئله‌ تبعیض نژادی در آنجا وجود دارد، شما می‌خواهید این رژیم،‌ این نظام با نظام اسلامی مهربان باشد؟ خب نظام اسلامی مخالف با این چیزها است. این هم یک خصوصیت.»

 

متن آیه: «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا»

 

ترجمه آیه: «و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتيم، و آنان را در خشكى و دريا [بر مركبها] برنشانديم، و از چيزهاى پاكيزه به ايشان روزى داديم، و آنها را بر بسيارى از آفريده‌هاى خود برترى آشكار داديم.»

 

از آنجا که یکی از راه‌های تربیت و هدایت، دادن شخصیت به افراد است، قرآن مجید نیز به دنبال بحث‌هایی که درباره مشرکان و منحرفان در آیات گذشته داشت، در اینجا به بیان شخصیت والای نوع بشر و مواهب الهی نسبت به او می‌پردازد تا با توجه به این ارزش فوق‌العاده به آسانی ذات و فطرت پاک خود را آلوده نسازد و متوجه قدر و ارزش بی‌نظیر آن شود.

 

در حقیقت قرآن کریم در این آیه به مقام، منزلت و کرامت انسان و برتری او بر سایر موجودات تصریح نموده است و اشاره کرده که انسان هم به لحاظ خلقت، هوش، عقل و استعداد، هم در دارا بودن قانون آسمانى و رهبرى معصوم، و هم به لحاظ دستور خداوند به سجده فرشتگان در مقابل او دارای کرامت الهی و ذاتی است.

 

البته مفسران قرآن در تفسیر این آیه و مسئله برتری انسان بر سایر موجودات، نظریات مختلفی ارائه نموده‌اند. نکته نخست اینکه در میان موجودات عالم، انسان ویژگى‌‌‏هاى منحصر به خود را دارد؛ از لحاظ داشتن نیروهاى عظیم فکرى و مادى از یکسو و هم از لحاظ داشتن قابلیت تکلیف و رسیدن به مقام قرب الهى.

 

نکته دوم اینکه در آموزه‌‌های قرآنى، انسان در اوج عظمت و اصالت معرفی شده و مشاهده مى‌کنیم که انسان در میان موجودات عالم، موجودى با ارزش و شا‌هکارى گرانبها از سوی پروردگار تصویر شده و این ارزش به حدی است که خداوند پس از ذکر مراحل خلقت انسان، به خود تبریک مى‏گوید؛ «فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ». این امر حاکی از عنایت خاص خداوند به انسان است که همه انسان‌ها به طور ذاتی و ماهوی از آن برخوردارند. 

 

با‌ تأمل‌ در‌ این آیه شریفه مشخص می‌شود كه دو‌ تعبیر‌ برای‌ نشان‌ دادن‌ برتری‌ انسان بر دیگر موجودات به كار رفته است؛ «كرّمنا» و «فَضّلنا» که در این اختلاف تعبیر نكته ظریفی نهفته است كه واکاوی آن‌ تبیین‌کننده ماهیت كرامت ذاتی انسان است. مرحوم علامه طباطبایی، در این خصوص در تفسیر المیزان می‌گوید: «صرف نظر از كرامت‌های خاصه و فضائل روحی و معنوی كه خداوند به برخی انسان‌ها داده است، این آیه‌ تمامی‌ آحاد بشر، از جمله مـشركین، كفار و فاسقین را در بر می‌گیرد و هر یک از كلمات «كرّمنا» و «فضلنا» ناظر به دسته‌ای از مواهب الهی اسـت كه به انسان عطا‌ شده‌ است. تكریم انسان به دادن عقل است كه به موجودات دیگر اعطا نشده اسـت. انسان به واسطه آن، حق را از باطل و خیر‌ را‌ از شر تمیز می‌دهد.» 

 

در حقیقت آنچه‌ از مفهوم این آیه، فهمیده می‌شود این است كه تكریم خداوند، خاص فرد و یا‌ عده‌‌ای‌ خاص از انسان‌ها نیست، بلكه حقیقت نوعی انسان مورد تكریم خداوند است و این حقیقت را‌ از اعلان خداوند هنگام خلقت انسان می‌توان فهمید و لذا خداوند متعال‌ در رابطه با تكریم‌ انسان‌ از هویت انسانی او سخن می‌گوید كه میان حضرت آدم(ع) و همه نسل او مشترک است و در همه آحاد بشر وجود دارد.

 

در این آیه افزون بر مسئله کرامت، خداوند به انسان فضیلت نیز داده است که به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی «مقصود از افضیلت انسان نسبت به بسیاری از مخلوقات، این‌ است‌ كه هر چیزی كه به آنها داده شده، بیشترش به انسان عطا شده است و ممكن است‌ چیزی‌ به‌ انسان داده باشد كه اصلاً اندكی از آن به حیوان نداده باشد‌.»

 

در واقع «تفضیل و تكریم» ناظر به یک دسته از موهبت‌های الهی است كه به‌ انسان‌ داده‌ شده است؛ تكریمش به دادن عقل است كه به هیچ موجود دیگری داده نشده‌ و انسان‌ به وسیله آن خیر را از شر، نفع را از ضرر و خوب را‌ از‌ بد‌، تمییز می‌دهد و از طرفی موهبت‌های دیگر نیز زمانی محقق می‌شود كه‌ عقل‌ باشد. تفضیل انسان بر سایر موجودات نیز به این است كه از هر یک از آنچه كه‌ به‌ آنها‌ داده، سهم بیشتری به انسان داده است.  

 

برهمین اساس باید گفت که کرامت،‌ ذاتی‌ انسان‌ است و انسان بماهو انسان، در میان همه مخلوقات عالم دارای برتری ویژه‌ای‌ است‌ و این موهبت الهی، یک صفت عام انسانی است. مبنای این کرامت نیز به دو عنصر عقل و اختیار انسان بر می‌گردد که خداوند‌ این‌ دو ویژگی را با هم فقط به انسان عطا فرموده و او را به خاطر این‌ دو‌ مشخصه به طور ویژه تکریم کرده است.

 

رهبر انقلاب در این رابطه با اشاره به عزیز بودن انسان از نظر آفرینش الهی می‌فرمایند: «همین عزیز بودن هم تصریح شده است: «و لقد كرّمنا بنی‌آدم». این «كرّمنا بنی‌آدم» -بنی‌آدم را تكریم كردیم- تكریمی است كه هم شامل مرحله تشریع و هم شامل مرحله تكوین است؛ تكریم تكوینی و تكریم تشریعی با آن چیزهایی كه در حكومت اسلامی و در نظام اسلامی برای انسان معین شده؛ یعنی پایه‌ها كاملاً پایه‌های انسانی است.» (بیانات در دیدار کارگزاران نظام، 12 اذر 1379)

 

با بررسی کلیت این آیه می‌توان نتیجه گرفت:

 

ـ توجّه انسان به مقام و كرامت خود، سبب شكر و دورى از كفران است. 

 

ـ نه تنها حضرت آدم، بلكه نسل انسان مورد كرامت و برترى و گراميداشت است.

 

ـ تفاوت انسان با جانداران ديگر و برترى او، بسيار زياد است.

 

ـ زمينه‌هاى رشد وكمال انسان از سوى خداست.  

 

   

انتهای پیام