برخورداری از اوقات فراغت یکی از حقوق مهم کودکان و نوجوانان است. داشتن اوقات فراغت، آرامش، پرداختن به بازی و فعالیت‌های تفریحی مناسب و مورد علاقه کودک و نوجوان باعث رشد فردی، شخصیتی، شناختی و … در آنها می‌شود. اوقات فراغت فقط مربوط به فصل تابستان نیست، فرزندان ما نیاز دارند غیر از تحصیل و مدرسه، زمانی را به تحرک، ورزش، بازی‌های هیجانی و … اختصاص دهند. این مسئله به ویژه در دوران نوجوانی اهمیت ویژه‌ای می‌یابد و می‌تواند سلامت روحی و جسمی آنها را تضمین کند.

شیما قمی، روانشناس نوجوان و روان‌درمانگر در گفت‌وگو با ایکنا درباره اوقات فراغت به عنوان یکی از حقوق مهم کودکان و نوجوانان گفت: نوجوانی سن خاصی است که بین کودکی و بزرگسالی قرار دارد، یعنی آنها از لحاظ توانمندی مغزی، رشدی و شناختی نه کودک و نه بزرگسال هستند. از یک جهت از کودکی فارغ و بزرگ شده‌اند، ولی هنوز شناخت و آمادگی مواجهه با شرایط اجتماعی را همانند بزرگسالان ندارند. با وجود اینکه از نظر شناختی ذهنشان آماده نیست که ممکن است چه خطراتی بر سر راه آن‌ها باشد، اما استقلال را دوست دارند و می‌خواهند مانند یک بزرگسال رفتار کنند. برای همین در زمان تحصیل و مدرسه فراغتشان کمتر است، اما در تابستان، تعطیلات و … نیاز دارند استقلالشان حفظ شود. 

وی افزود: نوجوانان روحیه تنوع‌طلبی نیز دارند و می‌خواهند کار‌های جدیدی انجام دهند و تجربه‌های جدیدی به دست آورند؛ بنابراین مدیریت زمان فراغت آنها چه در ایام تحصیل و چه در تعطیلات تابستان مهم است. در دوران کودکی به جهت توانمندی‌ها و استقلال کمتر، به راحتی کنترل و مدیریت می‌شوند ولی یک نوجوان، محیط بزرگتر و استقلال بیشتری می‌خواهد و مدیریت زمان و فراغتش خیلی مهمتر است و نیازمند برنامه‌ریزی بیشتری است و نباید نوجوان را بدون برنامه‌ریزی و مدیریت زمان در این فضا رها کنیم و این مسئله از حقوق مهم نوجوانان است.

این روانشناس در ادامه درباره چگونگی مدیریت زمان و اوقات فراغت و شاخصه‌های این امر به منظور حفظ سلامت روان نوجوان بیان کرد: نوجوانی گستره سنی بزرگتری دارد و از حدود ۱۱ سالگی شروع می‌شود و تا ۱۸ سالگی ادامه دارد و سپس وارد اجتماع بزرگتری مثل دانشگاه می‌شوند؛ بنابراین طیف وسیعی از سن نوجوانی را داریم که علایق متفاوتی دارند، یعنی آنچه برای دختر ۱۸ ساله در نظر می‌گیرید، برای دختر ۱۱ ساله مورد استفاده نباشد. بنابراین شاخصه‌هایی چون حفظ استقلال نوجوانان در برنامه‌ریزی اهمیت دارد. همچنین آنها در این سن علاقه دارند درآمد مستقلی برای خود داشته باشند که می‌توانند مهارتی را بیاموزند و در محدوده خانواده و به صورت نظارت‌شده از سوی والدین، درآمد اندکی از آن کسب کنند.

والدین نگران فرزندان خشمگین

وی در ادامه درباره اینکه برخی والدین به قدری اوقات فراغت فرزندان را با کلاس‌های مختلف پر می‌کنند که دلزده و خسته می‌شوند گفت: رابطه والدین و فرزندان نوجوان بسیار مهم است. نوجوانان در حال بزرگ شدن هستند و ممکن است رفتار‌هایی از خود نشان دهند که والدین شوکه شوند و یا بترسند. واقعاً بعضی از والدین می‌ترسند و حق هم دارند؛ این ترس آنها را به سمت کنترل می‌برد و یا اینکه با کلاس‌های مختلف کاری می‌کنند که نوجوان نتواند نفس بکشد، چون پشت آن کنترل من والد وجود دارد. والدین در مدیریت اوقات فراغت فرزندان باید به علاقه آنها توجه کنند و ببینند او با رفتن به این کلاس‌ها خوشحال است یا خیر و یا به اجبار والدین در این کلاس‌ها شرکت می‌کند؟ اگر به اجبار باشد، در ناخودآگاه نوجوان خواهد ماند و همین مسئله باعث ناراحتی و عصبانیت فرزندان از والدین می‌شود و به تدریج رابطه آنها از بین رفته و از هم دور می‌شوند.

قمی در پاسخ به اینکه این کنترل و مراقبت از فرزندان به دلیل نگرانی والدین است، پس آنها چه باید بکنند، بیان کرد: ما والدین برای فرزندانمان، مامان و بابا هستیم و پلیس نیستیم. اگر کنترل ما شبیه کارآگاه و پلیس باشد و دنبال مچ‌گیری از فرزندانمان باشیم، اشتباه کرده‌ایم. به جای این رفتار باید مامان و بابای همراه و در مواقعی کنارش باشیم تا خودش جلو برود، ولی از دور مراقبت کنیم. متأسفانه موبایل و تبلت در اختیار فرزندانمان قرار می‌دهیم و بعد کنترل پلیسی می‌کنیم. در حالی که باید قوانینی را برای این مسئله قرار دهیم و او را ملزم به رعایت آن کنیم. یک نوجوان چرا باید یک گوشی با رمز داشته باشد و بعد او را طوری کنترل کنیم که از این رفتار خشمگین و عصبانی شود.

 وی افزود: در اتاق‌های درمان با موارد بسیاری در این زمینه مواجه هستیم. والدین می‌خواهند کنترل پلیس‌گونه داشته باشند و بچه‌ها استقلال می‌خواهند و همین موارد باعث می‌شود، بچه‌ها از والدین فرار کنند، بنابراین با والدین نگران و بچه‌های خشمگینی مواجه می‌شویم که هر چه والدین نگران‌تر باشند، بچه‌ها عصبانی‌تر می‌شوند.

وی تصریح کرد: ما نمی‌توانیم در اوقات فراغت فضای مجازی را نادیده بگیریم و آن را حذف کنیم و این مسئله هم یکی از حقوق نوجوانان است. ما مادرانی هستیم که در نوجوانی با فضای مجازی مواجه نبودیم و من بزرگترین مشکل را این می‌بینم که بدون آگاهی این فضا‌ها در اختیار نوجوانان قرار می‌گیرد و به همین دلیل ما بیشتر از اینکه با بیرون رفتن آنها مشکل داشته باشیم، با در خانه ماندن و حضور طولانی مدت در فضای مجازی مشکل داریم که در گذشته برعکس حال حاضر، نگران بیرون رفتن آن‌ها بودیم. اتفاقی که می‌افتد همین است که والدین آگاهی ندارند و ‌اطلاعات نرم‌افزاری نوجوانان بیشتر از والدینشان است. والدین نمی‌دانند آنها در این فضا چه می‌کنند و در این راستا مسائلی پیش می‌آید که والدین به دنبال درمان آن هستند.

اوقات فراغت در فضای مجازی

این روانشناس ادامه داد: در این راستا باید از خودمان بپرسیم چه چیزی به جای فضای مجازی داریم که به فرزندانمان ارائه دهیم؟ برای کاهش زمان حضور در فضای مجازی باید پروژه‌های دو نفری مادر و دختری، پدر و پسری و … داشته باشیم، مثلاً با هم پیاده‌روی، دوچرخه سواری و … داشته باشیم یا بازی خانوادگی انجام دهیم و فیلم ببینیم.

قمی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه داشتن گوشی موبایل حداقل برای نوجوان‌ها امری عادی است، اگر قرار باشد این وسیله را در اختیار فرزندانمان قرار دهیم، نظارت ما باید چگونه باشد، تصریح کرد: سن موضوع خیلی مهمی است؛ درست است که بعد از کرونا بسیاری از مسائل تغییر کرد و تا قبل از کرونا می‌توانستیم این دسترسی به موبایل را عقب بیندازیم، اما اکنون سخت‌تر شده است؛ بنابراین تا وقتی احساس محرومیت در فرزندانمان نسبت به گوشی، تبلت و … وجود ندارد، نباید این وسیله‌‌ها را در اختیارش قرار دهیم. البته محرومیت با محدودیت متفاوت است، در هر خانه قانون و حد و حدود وجود دارد و اشکالی هم ندارد، همانطور که بزرگتر‌ها محدودیت‌هایی دارند و نمی‌توانند هر کاری که بخواهند، انجام دهند، برای نوجوان‌ها هم همین مسئله اعمال شود. اما اگر این محدودیت تبدیل به محرومیت شود، مخرب است، یعنی یک دختر یا پسر ۱۸ ساله که گوشی شخصی ندارد، در مدرسه و جمع دوستان مورد تمسخر همسن و سالانش قرار می‌گیرد و هر بار احساس خشم و حال بد پیدا می‌کند. تعریف این حدود و قانون در هر خانواده‌ای متفاوت است و ممکن است برای یک خانواده ۱۳ سالگی و برای دیگری ۱۵ سالگی باشد. هرچه کودکان بزرگتر می‌شوند، خودکنترلی آن‌ها نیز بیشتر می‌شود و ما باید به آن‌ها کمک کنیم تا به این مرحله برسند، چون در سنین پایین خطرات را نمی‌شناسند و به تدریج این آگاهی را کسب می‌کنند.

گفت‌وگو از سمیه قربانی

انتهای پیام