به گزارش خبرنگار ایکنا، «واکاوی پدیده‌ی نوظهور حجاب‌استایل» موضوع هشتمین نشست از مجموعه نشست‌های تخصصی عصر زنان بود که به همت پایگاه تحلیلی عصر زنان و با همکاری مؤسسه شناخت، امروز دوشنبه اول آبان‌ماه به صورت برخط در کانال ایتای عصر زنان و بستر اسکای روم برگزار شد.
در این نشست مهدیه شادمانی، پژوهشگر حوزه زنان و خانواده و محمدرضا زهرایی، جامعه‌شناس به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند و دبیری نشست نیز بر عهده الهه سادات شفیعی بود.
حجاب شیک؛ مکانیسم دفاعی زنان مسلمان در غرب
در ابتدای این نشست محمدرضا زهرایی، جامعه‌شناس در پاسخ به این سؤال که آیا حجاب‌استایل امر جدیدی است یا پیشینه قبلی در سایر کشورها دارد؟ گفت: پدیده حجاب‌استایل در فضای رسانه‌ای بخشی از جوامع اسلامی زودتر از ایران ظهور پیدا کرد. اما باید ببینیم منشأ این پدیده و درکی که از حجاب‌استایل وجود دارد، از کجا نشأت گرفته است. ظاهر امر این است که حجاب‌استایل یا حجاب شیک، مکانیسم دفاعی و شناختی است که زنان مسلمان در تقابل با اسلام‌ستیزی و حجاب‌ستیزی در دنیای غرب شکل دادند.
وی تشریح کرد: اما در ایران زمانی که مفهوم حجاب اجباری در فضای رسانه‌ای شکل گرفت، به تدریج هشتک حجاب شیک ظهور پیدا کرد و به آرامی این عنوان به برچسبی برای هویت‌سازی زنان محجبه تبدیل شد که می‌خواستند در فضای رسانه‌ای خود را معرفی کنند. در اصل حجاب شیک واکنشی به هجمه‌ها علیه اسلام، حجاب و زنان مسلمان بود که به تدریج شکل تجاری گرفته است. البته همه پدیده‌هایی که پشت آن اقدام دولتی نیست و به شکل مردمی ایجاد می‌شود، عموماً امکان اینکه در فضای ارگانیکی رشد پیدا کند و بخشی از آن وارد فضای تجاری شود، وجود دارد.
زهرایی این مسئله را متذکر شد که تعریف دقیقی از حجاب‌استایل در ایران نداریم و این مفهوم در کنار بلاگر استایل و سایر برچسب‌های این حوزه مطرح می‌شود و در ادامه بیان کرد: ما تعریف دقیق و قابل تفکیکی از حجاب‌استایل نداریم و کار علمی روشنی در این خصوص در ایران انجام نشده و نیاز به تولید ادبیات داریم؛ هرچند حجاب‌استایل اکنون در جوامع مسلمان به ادبیات علمی تبدیل شده و کارهای علمی بر روی آن صورت گرفته است.
مهدیه شادمانی، پژوهشگر حوزه زنان و خانواده نیز گفت: اصل بروز حجاب‌استایل‌ها از کشورهای غربی بوده است. غرب مبنای اصلی اسلام‌ستیزی را اسلام‌ستیزی جنسیتی، محور آن را زنان و دلیل اصلی را حجاب قرار داده‌اند. حجاب‌استایل در ابتدا مکانسیم دفاعی در برابر این تهاجم در غرب بود و در کشورهای لیبرال مثل اندونزی و ترکیه، مردم آن را به راه انداختند.
حجاب‌استایل ایران با سایر کشورها فرق دارد
وی ادامه داد: اولین کار حجاب‌استایل‌ها جذب بانوان بی‌حجاب به حجاب و واکنش به اسلام‌هراسی بوده است. بنابراین این فرایند در کشورهای سکولار منطقه مثل ترکیه رخ داد که دختران با حجاب برای اینکه یک هویت برتر در برابر افراد بی‌حجاب ایجاد و هویت مذهبی خود را مطرح کنند، حجاب‌استایل را انتخاب کردند اما آنچه در ایران است با آنچه در سایر کشورها وجود دارد، متفاوت است.
شادمانی تصریح کرد: از آنجایی که تمرکز اصلی نقشه کشورهای غربی علیه حجاب بود، حجاب‌استایل‌ها می‌توانستند دید مثبتی در مورد اسلام ایجاد کنند اما در ایران بسیاری فکر می‌کنند حجاب‌استایل می‌خواهد سبک زندگی شیکی را ایجاد کند.
نیاز دختر مذهبی به نوگرایی در پوشش
وی با ابراز تأسف از اینکه در خصوص نقش و عملکرد حجاب‌استایل‌ها در جامعه ایران مطالعه علمی صورت نگرفته است، گفت: زمینه بروز حجاب‌استایل نیاز دختر مذهبی به نوگرایی در پوشش خود بود. ما بعد از دهه 60 الگوی پوشش مناسب برای بانوان ارائه نکردیم و مفهوم و محتوای مربوط به حجاب برای دختران و آقایان مطرح نشده و تولید گفتمان نیز در این خصوص نداشته‌ایم. همه اینها موجب شد از اواخر دهه 80 و با افزایش شبکه‌های اجتماعی افرادی ظهور کنند که خودشان را به عنوان محجبه شیک معرفی کنند. این افراد با معرفی خود به عنوان حجاب‌استایل هم کار اقتصادی انجام می‌دهند و هم منزلت و جایگاه اجتماعی کسب می‌کنند.
شادمانی در پاسخ به این سؤال که عملکرد دولت در زمینه حجاب‌استایل‌ها چگونه بوده است؟ گفت: شاید شروع حجاب‌استایل در ایران غیر دولتی بوده باشد، اما اکنون شاهد حمایت‌های غیر مستقیم وزارت ارشاد و کارگروه مد و لباس از آنها و برجسته کردن برخی از این افراد هستیم. حاکمیت از دهه 60 بحث سلیقه‌ای در حوزه پوشش و تندروی‌های خاصی در این زمینه داشت و ما در کشور ارائه الگو و سیاست‌گذاری در خصوص پوشش نداشتیم.
الگوی پوشش اسلامی و مد اسلامی نداشتیم
وی ادامه داد: اکنون بعد از سال‌ها در کشور به این نتیجه رسیده‌ایم که دختر دبستانی ما می‌تواند لباس شاد بپوشد و باید به ذائقه افراد توجه می‌شد. ما الگوی پوشش اسلامی و مد اسلامی نداشتیم. ما در مسئله حجاب ضعف حکمرانی داشتیم. در این خصوص قانون‌گذاری صورت گرفته اما هدف‌گذاری فرهنگی نداشته‌ایم و شاهد ضعف حاکمیت در سیاست‌گذاری‌ها از دهه 60 هستیم. یعنی ضعف اصلی از سمت حاکمیت بوده است و در حالی که به سادگی می‌توانستیم بین طراح پوشاک اسلامی و تولیدکننده، زیست بوم ایجاد کنیم اما این ارتباط را شکل ندادیم.
شادمانی به ضعف آکادمیک در این حوزه نیز اشاره کرد و گفت: آیا اکنون طراحی اسلامی را در دانشگاه‌ها داریم؟ همه این ضعف‌ها بستر این اقدام را فراهم کرد که عده‌ای از حجاب استفاده کنند به نحوی که اکنون بیشتر حجاب‌استایل‌ها صرفاً به دنبال کسب سود اقتصادی هستند.
وی اضافه کرد: ضعف حاکمیت در عدم سیاست‌گذاری فرهنگی، عدم نگاه تخصصی و آکادمیک به طراحی اسلامی و نبود زیست‌بوم بین طراح و تولیدکننده موجب شد تولیدکنندگان ما از خارج تقلید کنند و همه این مسائل در کنار هم موجب شد حجاب‌استایل‌ها به جای اینکه به ارائه الگوی پوشش بپردازند، حتی خطر استحاله قشر مذهبی را به وجود بیاورند.
واکنش حاکمیت به مدگرایی
زهرایی نیز در ادامه با اشاره به اینکه تاریخ سیاست‌گذاری در حوزه مد و پوشش به اوایل دهه 70 باز می‌گردد که مباحثی مطرح شد اما حاکمیت نوآوری در مد و پوشش را نپذیرفت، گفت: سریالی در آن زمان پخش شد که در آن از چادر ملی استفاده شده بود که حملاتی علیه سریال مطرح شد در حالی که آن پوشش با فعالیت اجتماعی زنان هماهنگ بود. این نوع پوشش به سرعت و به صورت گسترده مورد توجه دختران جوان قرار گرفت. اما حملات علیه آن همچنان زیاد بود و این نوع چادر را هنجارشکنی می‌دانستند. یعنی تا اواخر دهه 70 هم نوآوری در پوشش را حاکمیت نمی‌‌پذیرفت تا اینکه در اوایل دهه 80 مقام معظم رهبری مطرح کردند که «بنده به مد گرایش دارم اما مدی که از داخل جوشیده باشد». در سال 83 نیز مقام معظم رهبری فرمودند «مدگرایی اگر افراطی نباشد عیبی ندارد و باید لباس ملی درست کنیم». این سخنان موجب شد تابویی که حاکمیت و جامعه مذهبی در حوزه مد داشت، شکسته شود و کارگروه مد و لباس در وزارت ارشاد شکل گرفت پروژه‌‌هایی هم انجام شد اما چون پاسخگوی نیاز جامعه نبود شکست خورد.
مخالفت با حجاب‌استایل‌ها و رها کردن مدلینگ
وی ادامه داد: بحث ما بر سر این است که اکنون در مورد حجاب‌استایل‌ها و بلاگرهای حجاب هم همین روند را تکرار می‌کنیم و از طرف حاکمیت فشار زیادی بر حجاب‌استایل‌ها و مدلینگ‌های حجاب وارد می‌شود. اکنون دغدغه بخشی از حاکمیت این شده که دستگاه‌های حاکمیتی با مدلینگ‌های حجاب شناخته‌شده برخورد کنند ولی کسی کاری به فضای مدلینگ بازار رقیب که خیلی هم گسترده است، فساد و آسیب زیادی دارد، حاکمیت آن را نپذیرفته و به شکل زیرزمینی گسترش پیدا می‌کند، ندارد.
این جامعه‌شناس اضافه کرد: اکنون در چرخه و صنعت پوشاک اسلامی، پوشش‌های نامتعارفی که ربطی به پوشاک اسلامی ندارد هم داخل شده است. وقتی ایونت‌های حجاب و پوشش اسلامی را می‌بینیم عموماً پوشش اسلامی عبا یا مانتوی بلند است ولی در کنار آنها سایر کالاها هم عرضه می‌شود. پس سیاست‌گذاری این حوزه قطعاً نیاز به پالایش دارد. عموم برندهای فعال در این حوزه برندهای صنعتی کار نیستند بلکه برندهای خرد هستند. من در سال 1400 با صاحب حدود 30 برند مصاحبه داشتم، عموم آنها با دغدغه حجاب اسلامی وارد کار شده‌اند ولی قطعاً نباید انتظار داشته باشیم که کار تجاری نکنند.
حمایت دولت نباشد، تولیدکنندگان حجاب شکست می‌‌خورند
وی با تأکید بر اینکه تولیدکنندگان پوشش‌های اسلامی باید در فضای رقابت با رقبایی که این سبک را تولید نمی‌کنند، شرکت کنند و قطعاً نیاز به حمایت دولتی دارند، گفت: اگر حمایت دولتی نباشد تولیدکنندگان حجاب شکست می‌‌خورند چون پوشش اسلامی پارچه بیشتری می‌برد و اغلب تولیدکنندگان محصولات حجاب هم تولیدکننده خرد هستند و عموماً پارچه را از بازار آزاد خریداری می‌کنند و قیمت پارچه گران است، نیاز به حمایت دولت دارند. البته نیاز به سیاست‌گذاری هم داریم. تولیدکنندگان خرد محصولات حجاب باید به اتحادیه تبدیل شوند و هویت صنفی پیدا کنند، اگر هویت صنفی پیدا کنند، می‌توانند خودشان بر عملکرد اعضا نظارت کنند.
اگر حجاب‌استایل‌ها را بگیرید ورشکسته می‌شویم
زهرایی گفت: یکی از یافته‌های مصاحبه‌ها این بود که تولید کنندگان ذکر می‌کردند اگر حجاب‌استایل‌ها و بلاگرهای حجاب را از ما بگیرید، ورشکسته می‌شویم.
در ادامه این نشست، این سؤال مطرح شد که آیا فعالیت حجاب‌استایل‌ها در راستای ترویج حجاب اسلامی است؟ و اگر قرار است تکثری در نوع پوشش داشته باشیم، این تکثر با تبرج سازگار است؟ که شادمانی پاسخ داد: اینها دارند یک سبک زندگی را معرفی می‌کنند و اصلاً بحث، صرفاً ترویج حجاب نیست بلکه حجاب‌استایل‌ها سبک زندگی متفاوت اسلامی را مطرح می‌کنند. نباید به موضوع حجاب‌استایل‌ها سطحی نگاه شود که می‌‌خواهند یک روسری یا چادر را معرفی کنند، بلکه آنها در حال تغییر نظام ارزشی دختران مذهبی ما هستند. حتی می‌بینیم برخی حجاب‌استایل‌ها فقط موهایشان پوشیده است ولی لباس تنگ و نامناسب دارند، تجرد و فردگرایی را تبلیغ می‌کنند و حتی سبک زندگی مغایر با اندیشه‌های اسلامی را ترویج می‌کنند.
وی اضافه کرد: یک حجاب‌استایل هم بلاگر حجاب است، یعنی هم تولید محتوا می‌کند و هم کار اقتصادی می‌کند. اینفلوئنسر هم هستند و سلبریتی خرد هم محسوب می‌شوند چون به مرجعت عده‌ای تبدیل شده‌اند. من با تندروی‌ها مخالف هستم اما باید درک درستی از حقیقت حرکت حجاب‌استایل‌ها داشته باشیم. اینها نمی‌خواهند فقط حجاب زیبا را معرفی کنند بلکه در حال تغییر ذائقه قشر مذهبی هستند.
این پژوهشگر حوزه زنان با تأکید بر اینکه باید برای این مسئله راهکار ارائه و برندسازی کنیم، گفت: باید سیاست‌گذاری صحیح در ارائه الگوی پوشش داشته باشیم. حجاب‌استایل‌ها با ابزار رسانه فرهنگ شهرت را ایجاد و مدسازی می‌کنند و چون از احکام دینی اطلاعاتی ندارند، انحرافاتی ایجاد کرده‌اند. مشهور شدن برای حجاب‌استایل‌ها مرجعیت فکری ایجاد می‌کند پس چرا باید به این سادگی به این موضوع نگاه کنیم؟
وی با متذکر شدن این مسئله که نمی‌توان حجاب‌استایل‌ها را جمع کرد، گفت: مگر می‌شود فضای مجازی را جمع کرد. ما حکمرانی در فضای مجازی نداریم. ضعف جدی در شبکه‌سازی هم داریم. باید خود حاکمیت افراد را آموزش دهد و افرادی را معرفی کند. ما سبک پوششی نداریم که از سوی حاکمیت مطرح شود. باید شبکه‌سازی قوی در خصوص ارائه الگوها و معرفی برندهای حجاب صورت گیرد و وزارت ارشاد برای کلیه مزون‌ها برنامه داشته باشد نه اینکه فقط از چند مزون یا فرد حمایت کند.
زهرایی نیز گفت: بخش زیادی از زیست دختران نوجوان در فضای رسانه صورت میگیرد و جامعه‌پذیری که قبلاً توسط خانواده ارائه می‌شد، اکنون توسط رسانه صورت میگیرد. آموزش و پرورش ما نیز از انتهای دهه 70 به بعد وظایف جامعه‌پذیرکردن را کنار گذاشته و هر روز هم شرایط بدتر می‌شود. حتی مدارس غیرانتفاعی جامعه مذهبی ما هم به وظایف خودشان عمل نمی‌کنند. حاکمیت هم برای رسانه ملی محدودیت‌هایی اعمال کرده که عملاً خیلی کارها را نمی‌تواند انجام دهد. جامعه‌پذیر کردن باید توسط خود دختران مذهبی بازتولید و ذائقه‌سازی شود. هجمه‌ها علیه حجاب‌استایل فقط در جامعه ایران است و در سایر جوامع مطرح نیست. باید بپذیریم در جنگ رسانه‌ای در خصوص حجاب کاری نکرده‌ایم و مباحث فقهی حجاب را هم ارائه و به روز نکرده‌ایم. در مورد مادست فشن (پوشش متواضعانه) هم کار نکرده‌ایم. برای پوشش عفیفانه هم کاری نکرده‌ایم؛ باید بازخوانی فقهی، جامعه‌شناسی، ارتباطی و … در حوزه حجاب صورت گیرد و طراحان پوشش به میدان فعالیت بیایند و پوشش عفیفانه طراحی و تولیدکنندگان هم طرح‌ها را تولید کنند.
وی افزود: حجاب‌استایل بخشی از زیست رسانه‌ای دختر مسلمان است که می‌خواهد ارزش‌هایش را از طریق رسانه مطرح کند؛ البته ممکن است دچار خطاهایی هم شود. باید گفت‌وگو و اشتباهات آنها را تصحیح کنیم. عموم اینها با انگیزه دینی آمده‌اند و اگر دچار انحرافی شده‌اند، نباید آنها را رد کنیم.
جایگزینی برای حجاب‌استایل‌ها داشته باشیم
شادمانی نیز مطرح کرد: ما نباید حجاب‌استایل‌ها را حذف کنیم اما باید برای آنها جایگزین داشته باشیم. وقتی به بلاگرها و حجاب‌استایل‌ها اشتباهاتشان را می‌گوییم، مسخره می‌کنند و نمی‌پذیرند و حتی در فضای مجازی، واکنش‌های نامناسب نشان می‌دهند. باید الگوی مناسبی را خودمان ارائه کنیم. جامعه نخبگان ما باید در این خصوص راهکار بدهد.
زهرایی نیز در بخش پایانی این نشست، گفت: ما مبتنی بر نظام فقهی می‌توانیم سیاست‌گذاری انجام دهیم. باید در نظام فقهی به این مسئله پاسخ دهیم که در حوزه سیاست‌گذاری چقدر معیار ما حجاب شرعی باشد و وقتی برای حجاب و پوشش اجتماع قانون‌گذاری می‌کنیم، چه قدر می‌توانیم حجاب شرعی را مطرح و بر این منبا جرم‌انگاری کنیم. در حوزه سیاست‌گذاری، این چالش‌ها را داریم که باید حل کنیم.
وی اضافه کرد: نوآوری و مد از کجا می‌آید؟ حاکمیت مد را شکل نمی‌دهد مد در فضای ارتباطاتی شکل میگیرد. دختری که پوششی را می‌پذیرد، دارد دنیا را می‌بیند، ارزش‌های خود را می‌بیند، دوستانش و واکنش آنها را می‌بیند و بعد پوشش خود را انتخاب می‌کند. به این مسئله هم باید توجه داشته باشیم که احتمال اینکه با برداشتن پوشش، سایر ارزش‌های دختران ما هم فرو بریزد، زیاد است.
شادمانی در بخش پایانی سخنان خود جمع‌بندی کوتاهی مطرح کرد و گفت: تمرکز باید بر روی جامعه مذهبی و ذائقه دخترانمان باشد. بحث اصلی جامعه زنان از خلأها و بحران‌های هویتی است. نظام هویت‌ساز و آموزشی ما درست عمل نکرده‌اند؛ اگر فرهنگ‌سازی حجاب درست صورت می‌گرفت، اگر یک میلیون حجاب‌استایل هم فعالیت می‌کردند، تأثیرگذار نبود. متأسفانه حجاب‌استایل‌ها در حال ترویج سبک زندگی متفاوت، مدسازی و برندسازی اشتباه و ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی غربی هستند. باید دختران مذهبی را دریابیم و به جای دلسوزی برای کارتل‌های اقتصادی، برای دختران مذهبی نوجوان خودمان سبک پوشش و الگوی سبک زندگی اسلامی ارائه کنیم.
زهرایی نیز در جمع‌بندی سخنان خود، گفت: تأکید می‌کنم که حجاب‌استایل‌ها هم تهدید هستند و هم فرصت. انحراف‌هایی وجود دارد که در کل اندک است و اگر مقابله و مواجهه درست داشته باشیم، در آینده خطرساز نخواهند شد. باید دید مواجهه درست با این پدیده چیست؟ هر پدیده نوظهور قطعاً آسیب خواهد داشت اما باید برنامه‌ریزی شود که آسیب‌ها به حداقل برسد و از فرصت‌ها استفاده شود.
انتهای پیام
The post آیا حجاب‌استایل‌ها حجاب اسلامی را ترویج می‌کنند Originally appeared on iqna.ir